طاهره علی زاده
کارشناس پژوهش بخش تحقیقات جنگل مؤسسه تحقیقات جنگلها و مراتع کشور
بلوط ایرانی یا برودار (Quercus brantii) یکی از ارزشمندترین گونه‌های درختی است که در جنگل های زاگرس به‌فراوانی گسترش دارد و به شرایط سخت محیطی سازگار است (شکل ۱). جنگل های بلوط زاگرس به دلیل موقعیت، عملکرد و تنوع زیستی حاکم بر آن از اهمیت ویژهای برخوردار است. عوامل مختلف تخریب در درازمدت باعث تغییر سیمای ظاهری این جنگلها شده و امروزه این جنگلها به‌صورت جنگل های شاخه زاد ساده در آمده‌اند که ساختاری شکننده دارند. برای ترمیم ساختار این توده‌ها، استفاده از عملیات پرورشی تنک کردن با هدف کاهش رقابت بین جست‌های موجود در یک جست گروه توصیه می‌شود. این کار سبب می‌شود تا پتانسیل رویشی جست‌گروه به جست های مناسب و برتر انتقال داده شود.
شکل ۱- درختان بلوط ایرانی در منطقه ریخلان مریوان (عکس: محمد متینی زاده، اردیبهشت ۱۳۹۴)
در همین راستا، پروژه ای با عنوان تأثیر تیمارهای پرورشی جست‌گروه‌ها بر برخی شاخص‌های فیزیولوژیک جست‌گروه‌های بلوط در جنگل های ریخلان مریوان توسط پژوهشگران بخش تحقیقات جنگل موسسه تحقیقات جنگلها و مراتع کشور http://www.rifr-ac.irانجام شد (شکل ۲) تا ضمن اجرای عملیات پرورشی از چگونگی تغییر ویژگی های شاخص فیزیولوژیک در اثر تیمارهای مختلف پرورشی آگاهی به‌دست آید. برای این منظور سه تیمار تنک کردن شامل: ۱) تیمار سنگین (برداشت ۳۲ درصد جست‌های هر جست گروه)؛ ۲) تیمار سبک (برداشت ۱۸ درصد جست‌های هر جست گروه) و ۳) تیمار شاهد درنظر گرفته شد. این تیمارها برای جست گروه ها تنش مثبت یا منفی محسوب شده و بر مسیرهای متابولیسمی درون درخت اثرات متفاوتی می گذارند. نخستین نمونه برداری اندکی پس از اعمال تیمارهای پرورشی و دومین و سومین نمونه برداری در بهار و پاییز سال پس از اعمال برش‌های پرورشی انجام شد.
شکل ۲- جست‌گروه های بلوط ایرانی در منطقه ریخلان مریوان (عکس: محمد متینی زاده، اردیبهشت ۱۳۹۴)
براساس نتایج این پژوهش، تیمار سنگین سبب افزایش معنی دار وزن خشک برگ و سطح آن، مقدار گلوکز در شاخه و ریشه و فعالیت آنزیم پراکسیداز در برگ و ریشه شده بود. همچنین، اگر چه مقدار عناصر فسفر، پتاسیم، کلسیم، آهن و مس نیز افزایش یافته بود، اما از نظر آماری معنی دار نبود. تیمار سبک نیز باعث افزایش مقدار نیتروژن برگ و شاخه، فعالیت آنزیم پراکسیداز در شاخه و فعالیت آنزیم کاتالاز شده بود. درمجموع، یافته های این پژوهش نشان داد که جست گروه هایی که تحت تیمار سنگین بودند، بیش از تیمار سبک به بهبود شرایط تغذیه ای بلوط در رویشگاه مورد مطالعه کمک کردند و از شرایط بهتری برخوردار بودند.
