سومین همایش ملی حمایت و حفاظت جنگلها و مراتع ایران با مشارکت مؤسسه تحقیقات جنگلها و مراتع کشور و سازمان منابع طبیعی و آبخیزداری کشور در روزهای 19 و 20 اردیبهشت 1402 در مؤسسه تحقیقات جنگلها و مراتع کشور، برگزار شد. در این همایش استادان، دانشجویان، محققان، مدیران، کارشناسان و دیگر صاحب‌نظران حوزه حفاظت و حمایت از عرصههای طبیعی از سراسر کشور حضور داشتند و به مباحث و موضوعات کلیدی و چالشهای این حوزه و راه‌کارهای برون‌رفت از آن پرداختند.
محورهای این همایش عبارت بودند از:
1- اکولوژی بندپایان، جوندگان، عوامل بیمارگر و رستنی‌های مزاحم در عرصههای منابع طبیعی
2- مدیریت تلفیقی آفات، بیماریها و رستنی‌های مزاحم در عرصههای منابع طبیعی
3- روشهای نوین برای پایش و پیش‌آگاهی از رخدادهای طبیعی و تغییر اقلیم در جنگلها و مراتع
4- شناسایی، معرفی و حفاظت منابع ژنتیکی عوامل مفید و قارچ‌های خوراکی در عرصههای منابع طبیعی
5- شناسایی و بهرهبرداری از عوامل بیولوژیک، غیرشیمیایی و فراورده‌های جانبی گیاهان در عرصههای منابع طبیعی
6- روشهای قرنطینهای، بهداشت، کاهش آلایندههای زیست-محیطی و حفاظت از آتش سوزی در عرصههای منابع طبیعی
7- تحلیل نقش انسان و روشهای مختلف مدیریت در تخریب عرصههای منابع طبیعی و معرفی روشهای نوین مدیریت
براساس این محورها، پانلهای تخصصی با عنوانهای “پایش آفات و بیماریهای جنگلها و مراتع”، “عوامل خسارتزای جنگلها و مراتع و مدیریت آنها”، “تغییر اقلیم، آتشسوزی و تنشهای محیطی در منابع طبیعی”، “تنوع زیستی و حفاظت منابع ژنتیکی” تشکیل و سخنرانان و حاضران به طرح نقطه نظرات خود پیرامون هر یک از موضوع‌های مطرح شده پرداختند.
در پایان این همایش، بندهای زیر مورد تأیید و تأکید شرکت کنندگان قرار گرفت:
1- از آنجا که رسالت اصلی سازمان منابع طبیعی و آبخیزداری کشور و نیز مؤسسه تحقیقات جنگلها و مراتع کشور حفاظت و حمایت از منابع طبیعی است، لذا به نظر میرسد تمامی فعالیت‌های تحقیقاتی این مؤسسه پیرامون موضوع حفاظت و حمایت از جنگلها، مراتع و بیابان‌های کشور است. اگر چه عمده‌ترین موضوع‌های مورد بحث و بررسی در این همایش حول مباحث گیاه‌پزشکی و آتش سوزی بود، اما نباید از حفاظت از منابع طبیعی در برابر سایر عوامل تهدیدکننده مانند اقدامات توسعه‌ای، قطع غیرقانونی درختان، چرای بی رویه، تغییر کاربری، ایجاد مضیقه‌های آبی و تغییر اقلیم، و نیز از حمایت از منابع طبیعی در جهت احیاء و توسعه جنگلها و زراعت چوب و ترویج گیاهان دارویی غفلت شود.
2-ضمن تأکید بر پایش مداوم عوامل خسارتزای مهم و کشف عوامل خسارتزای نوظهور و بازپدید در عرصههای طبیعی کشور، لازم است موضوع پایش به عنوان یک فعالیت تحقیقاتی بلندمدت مورد توجه قرار گرفته و تمامی شرایط مترتب بر آن، که اخیرا در مؤسسه مشخص و تدوین شده است، کاملا رعایت شود.
3- انجام پایش‌های دقیق و اصولی صرفا با استفاده از توانمندی‌های محققان و کارشناسان رسمی و مستخدم دولت، بسیار پرهزینه و در شرایط کنونی غیرممکن است. بهره‌مندی از نیروهای مردمی و دوستدار طبیعت با به‌کارگیری سازوکارهای نوین مختلف، از‌جمله طراحی و راهاندازی سامانه‌ها و اپلیکیشن‌های مناسب با همکاری دو دستگاه اجرا و پژوهش در اسرع وقت برای این امر مهم و اساسی ضروری و اجتناب‌ناپذیر است.
4- درصورت انجام پایش‌های کارشناسانه و اصولی، داده‌ها و اطلاعات ارزشمند و بسیار فراوانی جمع آوری و تولید خواهد شد، داده‌هایی که به عنوان یک ذخیره گرانبها، مبنای تجزیه و تحلیل‌های راهبردی و استفاده‌های گوناگون، درحال حاضر و در آینده، قرار خواهد گرفت. بنابراین راه اندازی بانک های داده جامع و قوی، در قالب کلان‌داده (یا بیگ‌دیتا) و توجه و تقویت علم “اکوانفورماتیک” در مؤسسه ضروری است.
5- با توجه به چالشهای مختلف منابع طبیعی در حوزه گیاه‌پزشکی که اخیرا افزایش نیز یافته است، لازم است به منظور اخذ تصمیمهای اجرایی و تحقیقاتی صحیح، شورای گیاه‌پزشکی در سازمان منابع طبیعی و آبخیزداری کشور با حضور کارشناسان خبره از دستگاه‌های پژوهشی و آموزشیِ مرتبط فعال‌تر شود.
6- ازآنجاکه تخریب‌های ناشی از اقدامات عملیاتی، عمرانی، توسعه‌ای، چرای دام، تصرفات اراضی به‌منظور تصاحب زمین و تغییر کاربری، تخلیه زباله های شهری به داخل عرصههای جنگلی (بویژه در ناحیه رویشی هیرکانی) و معادن به‌عنوان مهم‌ترین عوامل ایجاد ناپایداری، از جمله شیوع آفات و بیمارگرها، در عرصههای منابع طبیعی محسوب می‌شوند، لازم است تمامی دستگاه‌های اجرایی و وزارتخانههای مربوطه با استفاده از پتانسیل انجمنهای علمی و پشتیبانی‌های قانونی و قضایی دو قوه مقننه و قضائیه، نسبت به کاهش فشار به عرصههای منابع طبیعی اقدامات جدی و اثرگذاری را رقم زنند.
7- ضروری است در عرصههای جنگلی که درجات بالایی از پایداری دارند، دخالت‌های انسانی به حداقل کاهش یابد و در عرصه‌هایی که از حالت طبیعی خارج شدهاند و یا در عرصه‌هایی که با اهداف مختلف نهال‌کاری و یا درخت‌کاری شدهاند، انجام اقدامات مدیریتی، که اثرات جانبی کمتری دارند، برای حفظ درختان، بلامانع شناخته شود. در این زمینه مصوبات شورای گیاه‌پزشکی فصلالخطاب قرار گیرد.
8-با توجه به شرایط اقلیمی و میزان آسیب‌پذیری نواحی مختلف رویشی ایران در برابر آتشسوزی، لازم است روی اثرات حریق، الگوی پیشبینی حریق با توجه به تغییرات اقلیمی، تعیین تیپ فون و فلور عرصههای سوخته‌شده و بررسی تعیین زمان بازگشت عرصههای سوخته‌شده مطالعات مداوم انجام شود.
9- به‌منظور تحلیل و تحتنظر داشتن وضعیت آفات کلیدی و پیش بینی ادواری طغیانهای جمعیت عوامل خسارتزا، لازم است طرح مطالعاتی مشترک با موضوع ارزیابی بیولوژیکی دورهای آفات و بیماریهای جنگلها و مراتع با همکاری سازمان منابع طبیعی و آبخیزداری کشور و مؤسسه تحقیقات جنگلها و مراتع کشور تهیه، تدوین و در اسرع وقت به اجرا در آید.
10- با توجه به چالش های عدیده پیشرو و دستاوردهای این همایش، سازمان منابع طبیعی و آبخیزداری کشور و مؤسسه تحقیقات جنگلها و مراتع کشور برگزاری منظم دورهای و دوسالانه همایش ملی حفاظت و حمایت جنگلها و مراتع کشور را توصیه میکنند.
11- پیشنهاد میشود شورای گیاه‌پزشکی نسبت به احصای کلیه روشهای مدیریتی اعم از فیزیکی، غیرشیمیایی، بیولوژیک و غیره بر اساس نوع گیاه و عامل خسارتزا و امکانات موجود کشور، دستورالعمل‌های جامعی را تدوین کند تا در برخورد با عوامل خسارتزای مختلف، آمادگی اقدامات ضربتی فراهم باشد.
12- با توجه به ناپایداری جنگل‌های زاگرس و برای کاستن از فشار بر پوششهای گیاهی، بر انجام مدیریت علمی و سخت‌گیرانه در بهرهبرداری از محصولات فرعی، نظیرگالها و غیره، تأکید میشود.
13- با توجه به حضور گیاهان انگل و آفات بذرخوار، به عنوان آفات پنهان اما مهم، شناسایی عرصههای آلوده و اقدامات مدیریتی فوری برای مهار آنها ضروری است.
14- یکی از تهدیدات در زمینه حمایت و حفاظت جنگلها و مراتع، بازنشستگی نیروی متخصص است. باتوجه به کمبود نیروهای متخصص در اداره کل حفاظت و حمایت سازمان منابع طبیعی و ادارات کل منابع طبیعی استانها و نیز در بخش تحقیقات حمایت و حفاظت مؤسسه تحقیقات جنگلها و مراتع کشور و مراکز استانی، ضرورت دارد برای رفع این مشکل اساسی جذب نیروی زبده و کادرسازی در دستورکار قرار گیرد.
15-آموزش و ارتقای سطح دانش محیط‌بانان، قرقبانان، جنگلبانان و کارشناسان ادارات کل منابع طبیعی در ارتباط با آفات و بیماریها و شناخت آنها در خصوص مدیریت عوامل خسارتزا توصیه میشود.
16- به منظور ارتقای اقدامات پژوهشی و اجرایی لازم است کنشهای جمعی و پژوهشهای مشترک بینبخشی، بین مؤسسهای و بین دستگاهی افزایش یابد.
17- با توجه به اهمیت گلسنگ‌ها و سایر بیواندیکاتورها، ارائه پژوهشهایی در این زمینه توصیه میشود.
18- با توجه به مبادلات کالاهای تجاری بویژه چوب و همچنین فراهم شدن شرایط محیطی برای حضور آفات و بیماریهای غیربومی، تجدید نظر در فهرست آفات قرنطینهای ضروری به نظر میرسد.
19- در خصوص نهضت ملی کاشت یک میلیارد درخت، تأکید میشود ضمن پایش مرتب نهالستان‌ها برای آفات و بیماریهای نهال‌های موجود، جنبه‌های قرنطینهای، بهداشتی و ملاحظات گیاه‌پزشکی در کمیته‌های علمی و اجرایی مدنظر قرار گیرد.
20- مؤسسه تحقیقات جنگلها و مراتع کشور نسبت به ارسال یافته‌های پژوهشی کاربردی، مانند کنترل بیولوژیک، پایش و غیره، به سازمان منابع طبیعی و آبخیزداری کشور، اقدام نماید.
21- در جلسات راهبردی تحقیقات و اجرا، نمایندگان دو دستگاه به صورت مشترک حضور یابند تا در زمینه مصوبه‌ها و دستورالعملها، به صورت مشترک تصمیمگیری شود.
22-با توجه به نقش باغ‌های گیاه‌شناسی در حفاظت خارج رویشگاهی از گونه‌های گیاهی، بر حفظ باغ گیاه‌شناسی ملی ایران در برابر انواع تهدیدات، به ویژه برنامه بلندمرتبه‌سازی در مجاورت ضلع شمالی باغ تأکید میشود.
23- با توجه به تنوع اقلیمی و رویشگاهی ایران و تنوع و غنای زیستی میکروارگانیسم‌های مفید و همچنین نقش عملکردی آنها در زندگی گیاهان، لازم است برای شناخت و به‌کارگیری آنها در برنامه‌های احیایی، تحقیقات گسترده‌تری صورت گرفته و نتایج آن به‌سرعت در دستور کار بخش اجرا قرار گیرد.
20 اردیبهشت 1402
سومین همایش ملی حمایت و حفاظت از جنگلها و مراتع ایران
