زنگ خطر نابودی بی‌نظیرترین باغ گیاه‌شناسی خاورمیانه به صدا درآمده است
اراضی چیتگر، اواخر دهه ۴۰ به دلیل دور بودن از شهر و همه تهدیدهایی که می‌توانست باغ گیاه‌شناسی ملی را از هر گزندی دور نگه دارد، به‌عنوان مکان مناسبی برای ایجاد بزرگترین باغ خاورمیانه انتخاب شد.
همشهری محله _ ثریا روزبهانی: طراحی این باغ از سال ۱۳۴۸ توسط کارشناسان ایرانی و خارجی آغاز و در نهایت محوطه اصلی باغ، رویشگاه‌های ایرانی و جهانی و… در این فضای بکر ایجاد شد. بعد از گذشت سال‌ها نهالستان و گلخانه‌های تکثیر هم راه‌اندازی شد تا بتواند مواد گیاهی مورد نیاز باغ را تأمین کنند و این فضای دلگشا همیشه سرسبز و شاداب باقی بماند، اما اکنون بعد از گذشت حدود ۴ دهه از ساخت آن قرار است در همسایگی شمال باغ ملی گیاه‌شناسی برج‌های عظیم و آسمان‌خراش‌ها روزگار این باغ زیبا را تیره و تار کند. به همین دلیل برای پیشگیری از این اقدام کارزاری شکل گرفته است که مخالفان آن از مسئولان می‌خواهند جلو این فاجعه را بگیرند. در این گزارش تبعات ویران‌کننده این ساخت‌وساز همجوار باغ گیاه‌شناسی ملی را از زبان «عادل جلیلی» رئیس مؤسسه تحقیقات جنگلها و مراتع کشور، بررسی کرده‌ایم.
باغ گیاه‌شناسی ملی ایران نمونه بی‌نظیر در خاورمیانه و یکی از زیباترین و ارزشمندترین باغ‌های گیاه‌شناسی دنیاست. گسترش روزافزون منطقه ۲۲ و ساخت ساختمان‌های بلندمرتبه باعث پایین آمدن سطح آب چاه باغ گیاه‌شناسی شده است. حال اگر این برج‌ها در محدوده باغ گیاه‌شناسی ساخته شود دیگر بستر آبی برای این باغ باقی نمی‌ماند. عادل جلیلی می‌گوید: «نخستین بار که این باغ ساخته شد برنامه اصلی، توسعه باغ گیاه‌شناسی تا دامنه کوه بود، اما توسعه شهر تهران و ایجاد منطقه ۲۲ و جذابیت فروش تراکم برای شهر این موضوع را تحت تأثیر قرار داد.
با گذر بزرگراه حکیم از منطقه ۲۲، قسمتی از میدان تیر از محدوده باغ گیاه‌شناسی جدا شد و مسیر باریکی بین بخش شمالی باغ گیاه‌شناسی و بخش جنوبی بزرگراه حکیم به وجود آمد. بر اساس طرح تفصیلی منطقه ۲۲ قرار شد که این قسمت را به‌عنوان بخش آموزشی در نظر بگیرند که ساختمان‌ها کم‌ارتفاع باشند تا باغ گیاه‌شناسی را تحت تأثیر قرار ندهند، اما بعد از مدتی شنیدیم که در این محدوده می‌خواهند برج‌های بلندمرتبه بسازند.»
او به متن نامه‌نگاری با شهرداری منطقه ۲۲ و شورای عالی شهرسازی اشاره می‌کند که اگر این پروژه در این محدوده انجام شود فاجعه به بار خواهد آمد و خواستار لغو مجوز ساخت‌وساز شده است: «ساخت این برج‌ها برای باغ زنگ خطر محسوب می‌شود و نخستین تأثیر گسترش منطقه ۲۲ در این بخش و ساخت ساختمان‌های بلندمرتبه را می‌توان پایین آمدن سطح آب چاه باغ عنوان کرد. در گذشته میزان آب برداشتی ۲۰۰ لیتر در ثانیه بود و اکنون زیر ۹۰ لیتر در ثانیه است. بنابراین کم‌آبی به‌شدت باغ گیاه‌شناسی را تهدید می‌کند. به‌عنوان مثال دیگر نمی‌توانیم کف سبز باغ را کاملاً سبز نگه داریم. برای پیشگیری از این اتفاق به شهرداری پیشنهاد داده‌ایم که بخشی از زمین‌های تحقیقات جنگلها و مراتع در همان محدوده به شهرداری انتقال یابد.»
بزرگترین باغ خاورمیانه در خطر انقراض
این باغ از نظر اکولوژیکی ارزش فراوانی دارد و می‌تواند در کاهش آلودگی‌های صوتی و هوا نقش مؤثری داشته باشد، اما با ساخت برج هاگونه‌های نایاب یا کمیاب گیاهی از بین می‌روند. همچنین این باغ اکنون زیستگاه‌های‌گونه‌های مختلف جانوری است که برای ادامه بقا به این مکان نیاز دارند. جلیلی تأثیرات این ساخت‌وسازها را ناخوشایند می‌داند و می‌گوید: «باغ گیاه‌شناسی ملی ایران گنجینه حفاظت از ذخایر ژنتیکی کشور است وگونه‌های گیاهی که در طبیعت در معرض خطر انقراض هستند در آن نگهداری و حفاظت می‌شوند. وقتی که ساختمان‌های بلند در کنار باغ گیاه‌شناسی قرار می‌گیرند از نظر زیست‌محیطی منطقه را به شدت تحت تأثیر قرار می‌دهند.
براساس محاسبات ما با ساخت ساختمان‌های زیاد، بارگذاری جمعیت بالا در این محدوده، ایجاد آلودگی‌های صوتی و هوایی و کاهش سطح آب، گونه‌های خاصی که در باغ گیاه‌شناسی قرار دارند از بین می‌روند. باغ‌های گیاه‌شناسی حریم ساخت دارند و هیچ‌وقت در هیچ نقطه از جهان در اطراف باغ‌های گیاه‌شناسی اجازه ساختمان‌سازی داده نمی‌شود تا منظره نامناسب برای شهروندان ایجاد نشود. حدود ۲۰ سال پیش ما از داخل باغ گیاه‌شناسی رشته کوه‌های البرز را می‌دیدیم و در کل منظره زیبا و خاصی وجود داشت، ولی امروزه متأسفانه ساختمان‌های بلندمرتبه جایگزین این منظره زیبا شده‌اند. حالا اگر ساختمان‌های بالای بزرگراه حکیم ساخته شوند مردم باید به جای باغ گیاه‌شناسی، ساختمان‌های بلند را ببینند.»
پیگیری‌های مسکوت مانده
۵۰ سال پیش که پروژه ساخت باغ گیاه‌شناسی شروع شد، در این منطقه هیچ ساختمانی وجود نداشت و بالاتر از آن میدان چیتگر بود که به کوه ختم می‌شد و اطراف باغ گیاه‌شناسی هم پارک چیتگر قرار داشت. به همین خاطر این مکان برای ساخت باغ از هر منظری مناسب تلقی شد. جلیلی می‌گوید: «در طرح تفصیلی اولیه قرار بود در این بخش ساختمان‌هایی با ارتفاع و تراکم‌کم ساخته شوند که متأسفانه متوجه شدیم که قصد دارند برج‌های متراکم و با ارتفاع زیاد بسازند. وقتی از این موضوع مطلع شدیم برای شهرداری منطقه نامه نوشتیم و در جلسه با معاون شهرسازی منطقه هشدار دادیم که این خلاف منافع ملی است. ولی متأسفانه جوابی دریافت نکردیم.
پس از آن هم به شورای شهرسازی کشور نامه نوشتیم و اکنون هم نامه در سیستم بوروکراسی کشور دست به دست می‌شود و اقدامی در این زمینه صورت نگرفته است. جالب اینجاست که نه تنها شهرداری برخلاف سایر کلانشهرهای دنیا به ما کمک نمی‌کند، بلکه به دنبال دریافت عوارض نوسازی از ما هستند که تا به امروز موفق نشده‌اند. سالانه ده‌ها هزار نفر از باغ‌های گیاه‌شناسی بازدید می‌کنند که این افراد شهروندان همین کشور هستند و ثمره آثاری که از نظر آموزشی و سلامت روحی به وجود می‌آید به خود شهر باز می‌گردد.»
آخرین امید دوستداران آرامش شهر
«محمد متینی‌زاده» از مخالفان و همسایگان باغ گیاه‌شناسی درباره وضعیت و آینده این باغ می‌گوید: «چگونه ممکن است برای این سرمایه ملی که تاکنون میلیاردها تومان بودجه و همچنین وقت صدها نفر از بهترین و عاشق‌ترین انسان‌ها صرف آن شده چنین تصمیمی گرفته شود. تلاش شهروندان و راه‌اندازی این کمپین و همچنین انتشار آن در شبکه‌های مجازی از آخرین امیدها برای توقف پروژه بلندمرتبه‌سازی در کنار نفس‌های باغ گیاه‌شناسی ملی ایران است.
تردید نداشته باشید که این آسیب‌ها، این گوهر نایاب و اثر ثبت شده ملی را که در خاورمیانه بی‌مانند است با چالش‌های جدی روبه‌رو خواهد کرد و دیری نخواهد گذشت که باعث زوال‌گونه‌های گیاهی و مهاجرت پرندگان و سایر جانوران مأمن گرفته در آن خواهد شد. همچنین لانه‌های ساختمانی، طول نمای شمالی باغ را خواهند گرفت و بازدیدکنندگان را به جای دیدن نمایی کوهستانی، با منظره‌ای شهری روبه‌رو خواهد کرد که دل‌چرکینی مطلق را برای کسانی که شلوغی شهر و آلودگی‌اش را برای ساعاتی رها کرده‌اند تا در باغ آرامش بگیرند، به دنبال دارد.»
۱۳ هزار امضا برای مقابله با یک طرح
کمپینی از ساکنان محدوده باغ و طبیعت‌دوستان برای پیشگیری از تخریب و نابودی باغ گیاه‌شناسی شکل گرفته است. تاکنون بیش از ۱۳ هزار امضا برای مقابله با ساخت‌وساز در جوار باغ ملی گیاه‌شناسی جمع‌آوری و ثبت شده است و به نظر می‌رسد به‌زودی شاهد واکنش‌های جدی در برابر این ساخت‌وساز باشیم. یکی از اعضای این کمپین می‌گوید: «چگونه شهرداری تهران چنین مجوزی را صادر کرده است؟ چون بر اساس‌بند ب ماده ششم قانون حفظ آثار ملی مصوب ۱۲ آبان ۱۳۱۹، اقدام به عملیات در مجاورت آثار ملی که سبب تزلزل بنیان یا تغییر آنها شود، ممنوع و مرتکبان آن به موجب حکم محکمه به مجازات مصرحه در قانون محکوم می‌شوند.
اواخر دهه ۴۰ برای بنا نهادن باغ گیاه‌شناسی ملی ایران، علاوه بر محل فعلی، اراضی پارک ملت نیز یکی از گزینه‌های پیشنهادی بود. در نهایت اراضی چیتگر برای این امر انتخاب می‌شود تا از شهر و همه تهدیدهایش دور باشد. در آن زمان با جمعیت اندک تهران این تصمیم مهم گرفته شد، اما اکنون که موج انفجار جمعیت و ساخت‌وساز در منطقه ۲۲ در راه است، به این تکه کوچک از بهشت هم رحم نمی‌کنیم تا برای منافع مالی طبقه روی طبقه بگذاریم و پنجره‌ای را که به روی زیبایی باز می‌شود کور کنیم.»
مجوز ساخت سال ۸۰ صادر شده است
قرار است در همسایگی ضلع شمالی باغ ده‌ها برج به آسمان برود. این آسمان‌خراش‌ها به اندازه عرض یک خیابان از باغ گیاه‌شناسی ملی فاصله دارند. با وجود چالش‌ها و مشکلات پیش روی این باغ، مسئولان شهری معتقدند ممانعتی برای این ساخت‌وساز وجود ندارد. «؟ رضایی» شهردار ناحیه ۴ منطقه ۲۲ درباره مجوز ساخت‌وساز این برج‌ها می‌گوید: «مجوز ساخت برج در شمال باغ گیاه‌شناسی در دهه ۸۰ صادر شده است. این منطقه پهنه D محسوب می‌شود و بهترین کاربری برای آن فضای سبز است تا چشم‌انداز و حیات بوم‌شناختی باغ آسیب نبیند. قرار است در این بخش ۲۲برج ۲۷طبقه و نزدیک به ۸ هزار واحد ساخته شود.
طبق نقشه‌های منتشر شده از این پروژه پهنه D از ۴ برج تشکیل شده و اکنون در مرحله خاکبرداری و تجهیز کارگاه است. طرح تفصیلی این پهنه مربوط به بلوک ارتش است و توافقات آن در دهه ۸۰ انجام شده و هیچ‌گاه این پهنه، G نبوده و کمیسیون ماده ۵ هم با ساخت‌وساز در آن موافقت کرده و دارای پروانه بلندمرتبه‌سازی است، حتی در طرح تفصیلی جدید که دوباره طرح تفصیلی منطقه بازبینی شد، ایرادی در این کار دیده نشد و بازنگری نیز انجام نگرفت.»
