در موسسه تحقیقات جنگلها و مراتع کشور؛ با اجرای دو طرح جامع پژوهشی-مطالعاتی بشرح زیر، گستره قلمرو بیابانی در کشور تعیین شد:
- تعیین قلمرو جغرافیایی محدوده های بیابانی ایران
- تعیین اشکال ناهمواری ها، خصوصیات فیزیکی شیمیایی و مینرالوژیکی شنزارهای کشور.
نتایج این دو طرح جامع پژوهشی-مطالعاتی نشان می دهد که حدود ۹۰ میلیون هکتار (و نه ۳۲ میلیون هکتار) یعنی معادل ۵۵ درصد این سرزمین تحت سیطره اکوسیستم بیابانی است.
دراکولوژی نظریه ای بشرح زیر وجود دارد؛
اکوسیستم های که تحت حاکمیت دایمی و پایدار یک یا چند استرس (Stress) ناشی از عوامل محیطی، شکل گرفته و تکامل می یابند، در صورتی که تحت تاثیر پدیده های نوظهور طبیعی و یا دخالت انسان تخریب (Disturbance) شوند، امکان بازگشت آنها به حالت اولیه غیرممکن یا به زمان طولانی فراتر از مقیاس عمر انسان نیاز دارند.
علیرغم این، شکنندگی بیابان ها در چهار چوب برنامه های توسعه کشور نادیده گرفته شده است، بنحوی که اکثر این اکوسیستم ها در معرض تخریب قرار گرفته اند. توسعه اراضی کشاورزی وابسته با آب های زیر زمینی، برداشت معادن و ایجاد زیرساخت های توسعه ای حمل ونقل و یا چرای مفرط در مراتع و خشک شدن تالاب ها و آبگیر های بیابانی، تخریب و زوال این اکوسیستم ها را باعث شده است و این تخریب ها زمینه ظهور پدیده ناشی از بیابانزایی مثل ایجاد کانون های گرد و غبار، فرو نشست زمین و تهدید سکونتگاه ها و مراکز تمدنی انسان را فراهم می کند.
در اکوسیستم های بیابانی مناسبترین راهبرد مدیریتی، رویکرد حفاظتی است به زبان ساده طبیعت را باید به حال خود رها کرد.
این رویکرد حفاظتی در کلیه بخش های اقتصادی باید مد نظر قرار گیرد. ادامه بهره برداری از این نوع رویشگاهها، میزان خسارت ناشی از دخالت انسان بمراتب بیشتر از درآمد حاصل از بهربرداری است. در این شرایط
۱- بخش وسیعی از عرصه های طبیعی باید قرق شده یا مناطق حفاظت شده اعلام شود،
۲- چرای دام باید محدود شود،
۳- کشاورزی دیم کلاً ممنوع گردد
۴- کشاورزی با استفاده از آب های زیرزمینی محدود شود
۵- بخش عمده ای از آب های جاری نادر یا زیزمینی بعد از تامین آب شرب به عنوان حقابه محیط های طبیعی منظور گردد.
۶- دستکاری طبیعت برای برداشت معادن و یا سایر زیر ساخت ها در حد محدود در شرایط اجتناب ناپذیر صورت پذیرد.
از طرفی با توجه به تنوع اکوسیستمی بیابانها، ظرفیت تنوع زیستی آنها بسیار بالا و ارزشمند است بخصوص این نوع تنوع حیات زیستی ناشی از تکامل در شرایط سخت (Extremes) است و ارزش تنوع ژنتیکی آنها در آینده با توجه پدیده تغییر اقلیم بسیار بالا خواهد بود.
این مقاله را به قلم دکتر عادل جلیلی در بخش سخن مدیر مسئول شماره جدید نشریه طبیعت ایران می‌خوانید.
