خسرو میرآخورلو
عضو هیئت علمی بخش تحقیقات جنگل، مؤسسه تحقیقات جنگلها و مراتع کشور
اولین قدم برای پايش عرصه‌هاي جنگلي با هدف حفاظت، احیا و توسعه جنگل‌هاي موجود، تهیه اطلاعات پایه، کمّی و موضوعی مانند تهیه نقشه پوشش اراضی است. از ابتداي دهه 40 شمسی، پهنه بندي‌هاي مختلفي با استفاده از پيمايش صحرايي و عکس‌هاي هوايي انجام شده که نتیجه آن تهیه نقشه جنگل به‌صورت محلی یا منطقه ای با اهداف خاص بوده است. آمار و اطلاعات موجود از رویشگاه‌های جنگلي به‌خصوص در زاگرس بسيار متناقض و مبهم است. از طرفی، گستردگی سطح منابع طبیعی، تنوع اقلیمی و شرایط دشوار محیطی، همواره از عوامل محدود‌کننده در ارزیابی این عرصه‌ها براساس پیمایش‌ها و اندازه‌گیری‌های زمینی به‌شمار می‌آید. مؤسسه تحقیقات جنگلها و مراتع کشور در راستای رفع نقص‌ها، موانع موجود و نیل به این اهداف، در قالب پروژه ملی “بررسي پراكنش و سطح رويشگاه‌های جنگلی زاگرس با داده‌های ماهواره‌ای” اقدام به تهیه نقشه‌های پوشش اراضی (Land cover) کرده است. نتایج نهایی این پروژه، ارائه نقشه‌هایی است که حاوی اطلاعات پراکنش و مساحت محدوده جنگل‌های موجود در چهار طبقه انبوهی (انبوه، نیمه‌انبوه، تنک و خیلی تنک) و سایر طبقات پوشش اراضی (مرتع، زراعت سالانه، باغ، آب و اراضی بدون پوشش) در محدوده جنگل‌های زاگرس در 9 استان زاگرسی می باشد (شکل 1).
شکل 1- موقعیت رویشگاه زاگرس در ایران و استان‌های زاگرسی
نقشه‌های پوشش اراضی در رویشگاه زاگرس اهمیت زیادی دارند که ارزش، اهمیت و کاربرد اطلاعات مکانی این نقشه‌ها را می توان به‌شرح زیر بیان کرد:
1- اطلاعات مکانی این نقشه‌ها می تواند با دقت قابل قبولی، محدوده‌های احیا و توسعه جنگل‌های زاگرس را مشخص کند. برای مثال محدوده‌های مشخص‌شده در طبقه جنگل‌های تنک (تاج‌پوشش 25-10 درصد) برای طرح‌های احیا و محدوده جنگل‌های خیلی تنک (تاج‌پوشش 10-5 درصد) برای طرح‌های توسعه جنگل‌های زاگرس مناسب هستند و از اطلاعات سایر طبقات انبوهی جنگل (انبوه و نیمه‌انبوه) نیز می‌توان برای انجام برنامه‌های حفاظت، اصلاح و پرورش جنگل استفاده کرد (شکل 2).
2- اطلاعات اراضی با پوشش مرتعی (پوشش علفی و بوتهای بیشتر از پنج درصد)، پراکنش اراضی با وسعت بیشتر از 5/0 هکتار این طبقه را در داخل رویشگاه زاگرس نشان می‌دهد. محدوده‌های وسیع مرتعی داخل رویشگاه میتوانند در برنامه‌های احیا و توسعه مراتع مورد توجه قرار گیرد و محدوده‌های کوچک‌تر (یک تا 100 هکتار) برای اجرای طرح‌های جنگل‌کاری استفاده شوند (شکل 2).
3- این نقشه ها به‌دلیل پیوستگی سراسری و همزمانی (استفاده از داده‌های همزمان) که با یک روش‌شناسی مستند و علمی استخراج شده‌اند و برای اولین بار دقت قابل قبولی در کل رویشگاه زاگرس ارائه داده‌اند، میتوانند به‌عنوان منابع قابل استناد برای مقایسه‌های کمی (انبوهی، سطح و پراکنش جنگل و سایر طبقات پوشش اراضی) در مقاطع زمانی مختلف این رویشگاه استفاده شوند.
4- بنا به دلایل ذکرشده در بند پیشین، این نقشه‌ها میتوانند به‌عنوان اطلاعات پایه در ارزیابی‌های محیط زیستی و همچنین ارزش‌گذاری خدمات اکوسیستمی رویشگاه زاگرس مانند تولید آب، حفاظت خاک، اکوتوریسم و غیره مورد استفاده قرار گیرند.
شکل 2- نقشه پوشش اراضی در محدوده جنگل‌های زاگرس میانی
