سهم حمل و نقل در اقتصاد ایران در مقایسه با کشورهای توسعه یافته بسیار پایین است. بین سالهای ۱۳۷۰ تا ۱۳۹۳ سهم این بخش در تولید ناخالص داخلی، به طور متوسط ۶/۵ درصد بوده است (خبرآنالین، ۱۶ شهریور ۱۳۹۶) جالب‌تر اینکه عمده این سهم متعلق به حمل و نقل جاده‌ای است )حدود ۵/۸۷ درصد) و سهم حمل و نقل با راه آهن ۹/۲ درصد بوده که نشان از نامتوازنی در رویکردهای پذیرفته شده سیستم حمل و نقل کشور دارد.
متأسفانه با توجه به شاخص‌های اقتصادی و برنامه‌ریزی هم، هیچ نشانی از تغییر رویکرد حاکم بر حمل و نقل کشور دیده نمی‌شود. اشاره اجمالی به بخشی از خسارتهای ناشی از حمل و نقل متکی بر جاده و توسعه بزرگراهها، ضرورت تغییر در این بخش مهم از زیرساخت اقتصادی کشور را آشکار میکند. با محاسبه انجام شده، رقم ناشی از خسارتهای جانی و مالی تصادفات در جاده‌ها حدود ۷ درصد تولید ناخالص داخلی است (عباس آخوندی، وزیر راه و شهرسازی).
اگر تولید ناخالص داخلی را حدود ۵۰۰ میلیارد دلار فرض کنیم این مقدار خسارت معادل ۳۵ میلیارد دلار می‌شود. براساس آمار رسمی، تعداد کشته‌شدگان جاده‌ها از سال ۱۳۸۴ تا ۱۳۹۳ برابر با ۲۱۹ هزار و ۱۷۲ نفر بوده، به طوریکه فقط در سال ۱۳۹۴ ،این آمار ۱۶ هزار و ۵۰۰ نفر بوده است. همانطور که اعداد نشان می‌دهد تعداد کشته‌های جاده‌ای در یک دهه بیشتر از تعداد شهدای یک جنگ تمام عیار و طولانی ۸ سال دفاع مقدس بوده است!
اگر به این میزان خسارت جانی و مالی، رقم ۲۰ میلیارد دلار هزینه سوخت در بخش حمل و نقل جاده‌ای نیز اضافه شود، موضوع از نظر اقتصادی در ساختار تصمیم‌گیری و سیاستگذاری جالب توجه می‌شود. براساس گزارش مرکز پژوهشهای مجلس شورای اسلامی به راحتی ۶۷ درصد ظرفیت حمل و نقل جاده‌ای قابل انتقال به راه‌آهن است که علاوه بر حذف عمده این تلفات جانی و خسارتهای اقتصادی، میزان هزینه سوخت جاده‌ای نیز از ۲۰ میلیارد دلار در سیستم حمل و نقل راه‌آهن به ۳ میلیارد دلار کاهش پیدا میکند. از طرفی با توسعه شبکه راه‌آهن و برقراری ارتباط بین بنادر، فرودگاهها، مراکز استانی و قطبهای صنعتی و معادن علاوه بر بسترسازی برای توزیع عادلانه ثروت در نقاط مختلف کشور زمینه برای درآمدزایی و ارزآوری از طریق ترانزیت کالا و مسافر نیز فراهم می‌شود. برای عملی کردن این سیاست، سرمایه‌گذاری خارجی و داخلی در این بخش در قالب دو برنامه توسعه در راستای داشتن شبکه راه‌آهن مدرن توسعه‌یافته که پوشش منطقی و مناسب داشته باشد، ضرورت دارد. کشور ایران با توجه به وسعت و موقعیت جغرافیایی‌اش راهی جز پذیرش این سیاست ندارد. همچنین توسعه شبکه راه‌آهن سازگارترین زیرساخت حمل و نقل با محیط زیست است و میزان خسارت ناشی از توسعه جاده‌ها و بزرگراهها بر محیطهای طبیعی کشور را به‌شدت کاهش می‌دهد.
دکتر عادل جلیلی
رئیس مؤسسه تحقیقات جنگلها و مراتع کشور
دسترسی به متن کامل و منبع خبر:
بخش “ستون” مجله طبیعت ایران
